Kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV được xác định là rào cản cho việc tiếp cận các dịch vụ dự phòng, chăm sóc và điều trị HIV/AIDS ở Việt Nam. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực và tình trạng cũng đã được cải thiện, tuy vậy kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV vẫn đang tiếp tục xảy ở ở mọi nơi từ trường học, nơi làm việc, cộng đồng và cơ sở y tế.
Nhằm đi tiên phong trong việc xóa bỏ kỳ thị phân biệt đối xử liên quan đến HIV, với hỗ trợ của Chương trình phối hợp của Liên hợp quốc về HIV/AIDS (UNAIDS), một dự án thí điểm mô hình giảm phân biệt đối xử liên quan đến HIV trong các cơ sở y tế đang được triển khai tại thành phố Hồ Chí Minh. Đây là một trong những nỗ lực của Cục Phòng, chống HIV/AIDS nhằm thúc đẩy việc giảm và tiến tới xóa bỏ phân biệt đối xử liên quan đến HIV, góp phần kết thúc dịch AIDS tại Việt Nam vào năm 2030.
Để cán bộ y tế không còn nỗi sợ thái quá đối với HIV
Nhằm thực hiện thành công các mục tiêu 90-90-90 trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển công tác chăm sóc và điều trị cho người nhiễm HIV vào hệ thống y tế chung sử dụng nguồn bảo hiểm y tế, một sáng kiến mới đã được khởi động vào nửa cuối năm 2016 nhằm giảm phân biệt đối xử liên quan đến HIV trong các cơ sở y tế.
Dưới sự điều phối chung của Cục Phòng, chống HIV/AIDS và hỗ trợ kỹ thuật của UNAIDS, thành phố Hồ Chí Minh đã và đang triển khai mô hình này. Trung tâm phòng, chống AIDS thành phố Hồ Chí Minh đã tổ chức việc sửa đổi một bộ công cụ điều tra đánh giá tình hình phân biệt đối xử liên quan đến HIV để phù hợp với tình hình thực tế ở Việt Nam, và sau đó đã sử dụng công cụ này để tiến hành khảo sát đối với 600 cán bộ y tế và người sử dụng các dịch vụ HIV tại 3 cơ sở y tế của thành phố.
“Chúng tôi tiến hành khảo sát ở cả bệnh viện đa khoa và cơ sở y tế chuyên biệt về HIV,” Bs. Tiêu Thị Thu Vân, Giám đốc Trung tâm phòng, chống AIDS thành phố Hồ Chí Minh cho biết. “Khảo sát này cho chúng tôi bằng chứng khoa học về mức độ kỳ thị, phân biệt đối xử trong các cơ sở y tế của chúng ta, từ đó xây dựng các can thiệp phù hợp để tạo ra thay đổi. Bởi vậy, dự án thí điểm này khá quan trọng đối với chúng tôi.”
Kết quả khảo sát cho thấy phân biệt đối xử vẫn còn tồn tại trong các cơ sở y tế. 40% người nhiễm HIV tham gia khảo sát cho biết đã từng bị phân biệt đối xử tại cơ sở y tế. Trong khi đó, nhiều cán bộ y tế tham gia khảo sát (khoảng 70%) đã áp dụng các biện pháp dự phòng quá mức khi khám chữa bệnh cho người nhiễm HIV do lo sợ có thể bị lây nhiễm.
Dựa trên kết quả khảo sát, Trung tâm phòng, chống AIDS thành phố Hồ Chí Minh đang cùng 3 cơ sở y tế nâng cao kiến thức về kỳ thị và phân biệt đới xử liên quan đến HIV cũng như các kỹ năng chuyên môn liên quan đến HIV cho cán bộ nhân viên. Một bộ tài liệu tập huấn đáp ứng mục đích này đã được sửa đổi để áp dụng cho Việt Nam, dựa trên các phát hiện của khảo sát thực hiện cuối năm 2016 này. Hội thảo tập huấn đào tạo giảng viên đang được tổ chức từ ngày 28/2 đến ngày 3/3 cho một số cán bộ chủ chốt của 3 cơ sở y tế và đại diện cộng đồng người nhiễm HIV và người có nguy cơ cao lây nhiễm HIV. Những người tham dự hội thảo này đồng thời cũng sẽ thảo luận về kế hoạch tập huấn mở rộng và xây dựng bộ qui tắc ứng xử liên quan đến HIV cho cơ sở y tế của mình, cũng như thảo luận về vai trò của cộng đồng trong việc triển khai thực hiện dự án.
Một môi trường y tế không còn phân biệt đối xử để góp phần kết thúc dịch AIDS
“Phân biệt đối xử liên quan đến HIV tại các cơ sở y tế là một rào cản lớn cho nỗ lực mở rộng tối đa việc tiếp cận và sử dụng các dịch vụ phòng chống HIV, nhằm thực hiện mục tiêu 90-90-90 về điều trị HIV của Việt Nam, để từ đó Việt Nam có thể vững bước tiến tới kết thúc dịch AIDS vào năm 2030,” Ông Ali Safarnejad, Quyền Giám đốc Quốc gia UNAIDS Việt Nam cho biết.
“Xóa bỏ phân biệt đối xử còn đặc biệt quan trọng bởi Việt Nam đang chuyển đổi các dịch vụ phòng, chống HIV từ nguồn hỗ trợ của nước ngoài sang sử dụng nguồn quỹ bảo hiểm y tế, có nghĩa là các dịch vụ về HIV sẽ được cung cấp chủ yếu ở các bệnh viện đa khoa chứ không phải tại các cơ sở y tế chuyên biệt về HIV nữa,” Ông Ali Safarnejad nhấn mạnh.
Chương trình hành động toàn cầu về xóa bỏ phân biệt đối xử trong môi trường y tế, do UNAIDS và Liên minh lực lượng lao động y tế toàn cầu của Tổ chức y tế thế giới đồng khởi xướng, khuyến khích và thúc đẩy sự tôn trọng quyền bình đẳng và hướng tới mục tiêu mọi người đều được sống khỏe.
Theo khuyến cáo của Chương trình hành động toàn cầu, các kế hoạch quốc gia nhằm xóa bỏ phân biệt đối xử trong môi trường y tế cần bảo đảm 7 vấn đề ưu tiên. Một số vấn đề đặc biệt đáng lưu ý trong nỗ lực giảm kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV ở Việt Nam, như cung cấp dịch vụ khám chữa bệnh có chất lượng tốt và kịp thời bất kể người bệnh có nhiễm HIV hay có các vấn đề sức khỏe khác hay không, hoặc họ có bán dâm và sử dụng ma túy hay không; tôn trọng sự riêng tư và quyền bảo mật của người bệnh; nghiêm cấm xét nghiệm không tự nguyện hay thực hiện các can thiệp y tế cưỡng ép; và, bảo đảm có sự tham gia của các cộng đồng bị phân biệt đối xử trong toàn bộ nỗ lực.
Hợp tác để thành công
Sáng kiến thí điểm này có sự tham gia đóng góp và đồng hành của đại diện Mạng lưới quốc gia những người sống chung với HIV (VNP+) cũng như của thành viên các nhóm cộng đồng có nguy cơ cao trong toàn bộ quá trình xây dựng và triển khai thực hiện.
“Giảm kỳ thị và phân biệt đối xử không chỉ là nhiệm vụ của cán bộ y tế mà còn là trách nhiệm chung trong đó người nhiễm HIV chúng tôi cũng phải tham gia,” Ông Nguyễn Anh Phong, đại diện Ban điều hành của VNP+ ở văn phòng phía Nam cho biết: “Chúng tôi sẽ ngồi lại cùng 3 cơ sở y tế để tìm ra các giải pháp phù hợp với cả hai phía, từ đó huy động cộng đồng tham gia vào sáng kiến này.”
Sự tham gia của cộng đồng người nhiễm HIV và người có nguy cơ cao lây nhiễm HIV xuyên suốt từ việc xây dựng ý tưởng, đến sửa đổi các công cụ, tiến hành khảo sát, tập huấn giảng viên và triển khai tập huấn cho cán bộ nhân viên tại các cơ sở y tế, cũng như theo sát tiến trình ở các cơ sở y tế, là vô cùng quan trọng nhằm đảm bảo dự án thí điểm này sẽ mang lại kết quả mong muốn.
“Chúng tôi sẽ có đánh giá cuối dự án và tôi mong rằng các bài học kinh nghiệm của dự án thí điểm này sẽ giúp hoàn thiện hơn nữa phương pháp đo lường sự phân biệt đối xử liên quan đến HIV trong các cơ sở y tế cũng như cách tiến hành can thiệp, từ đó mở rộng mô hình ra toàn quốc,” Ts. Hoàng Đình Cảnh, Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS khẳng định.
BP
